طرح کسب و کار برآورد وراثت پذیری و همبستگی بعضی صفات ظاهری و بیولوژیکی زنبور عسل ایرانی (بروز شده)

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 71

برآورد وراثت پذیری و همبستگی بعضی صفات ظاهری و بیولوژیکی زنبور عسل ایرانی

موضوع سمینار :

برآورد وراثت پذیری و همبستگی بعضی صفات ظاهری و بیولوژیکی زنبور عسل ایرانی

فهرست

فصل اول : مقدمه

مقدمه 1

فصل دوم : بررسی منابع علمی

گونه ها و نژادهای زنبور عسل 5

2-1-1 زنبور عسل ایرانی 7

صفات ظاهری 8

2-2-1 تاثیر عوامل مختلف بر روی صفات ظاهری 11

2-2-2 روش های اندازه گیری صفات ظاهری 12

2-3 صفات بیولوژیکی 17

2-3-1 تولید عسل 18

2-3-1 رفتار دفاعی 19

2-4 پرورش ملکه به روش دولیتل 21

2-5 آلل های جنسی در زنبور عسل 22

2-6 روابط خویشاوندی در کلنی های زنبور عسل 23

2-6-1 تعیین آمیزش های ملکه 25

2-6-2 زیر جمعیت های یک کلنی 26

2-6-3 برآورد میانگین رابطه خویشاوندی بین دو زنبور ماده هر کلنی 27

فصل سوم: وراثت پذیری

3-1 وراثت پذیری 32

3-1-1 عوامل مؤثر بر وراثت پذیری 33

3-1-2 روشهای برآورد وراثت پذیری 34

3-1-3 برآورد وراثت پذیری در زنبور عسل 35

3-2 روش رگرسیون نتاج بر والد 36

3-3 وراثت پذیری صفات بیولوژیک زنبور عسل 40

3-4 دقت برآورد ضرائب وراثت پذیری 40

3-5 ضرائب همبستگی ( ژنتیکی ، فنوتیپی ، محیطی ) 42

3-6 همبستگی تولید عسل با میزان نوزاد و جمعیت 43

فصل چهارم

نتیجه گیری 45

فصل اول : مقدمه

حشره ای که از تلاش او حیات بر می خیزد و از عناء او شفاء ، حشره ای که شربت او نه تنها سکرآور نیست که ذکر آفرین است سخن از زنبور عسل است که قرآن با اصرار عجیبی بشر را به مطالعه و کشف اسرار شگفتی های نهفته در زوایای زندگی این حشره فرا می خواند . در عظمت و شرافت زنبور عسل همین بس که خداوند متعال سوره ای از قران را به نام نحل نامگذاری کرده و آیاتی را به معرفی این حشره حیرت انگیز اختصاص داده است .

از همان روزهایی که تاریخ بشریت رقم زده شد زنبور عسل مورد توجه انسان قرار گرفت تلاش و تولید او مورد تحسین ، زندگیش مورد مطالعه و نیش دردناکش موجب نگرانی گردید . بررسی منابع علمی موجود نشان می دهد که حدود یک سوم تغذیه انسان به عمل گرده افشانی حشرات وابستگی دارد ، که در بین آنها زنبور عسل دارای رتبه اول است . شاید تصور شود که تغذیه انسان بیشتر به نشخوار کنندگان مرتبط باشد ولی نشخوارکنندگان نیز به طور غیر مستقیم به زنبور عسل نیاز مند می باشند . زیرا گرده افشانی بسیاری از گیاهان علوفه ای وابسته به گرده افشانی حشرات گرده افشان بخصوص زنبور عسل است . زنبور عسل بغیر از عمل گرده افشانی از نظر تولید عسل ، موم ، گرده ، بره موم ، ژل سلطنتی و زهر دارای اهمیت اقتصادی است . این امتیاز ها بهترین توجیه برای حمایت دولتها در کشورهای مختلف از صنعت زنبورداری است . به منظور تقویت و نهادینه کردن این صنعت زیر بنایی باید به طور آگاهانه و علمی با برنامه ریزی دقیق در اصلاح نژاد زنبور عسل اقدام نمود .

امروز با اینکه پرورش زنبور عسل در جهان بسیار مورد توجه قرار گرفته است و تحقیقات وسیعی در تمام جنبه های بیولوژیکی و تولیدی آن صورت می گیرد ولی پیشرفت آن در مقایسه با دام و طیور از روند کندتری برخوردار بوده بطوری که در زمینه تولیدات دام و طیور با بکارگیری

تکنیک های پیشرفته اصلاح نژاد ، تغذیه ، مدیریت و پیشگیری بموقع بیماری ها در چند سال اخیر افزایش قابل ملاحظه ای دیده می شود.

اصلاح نژاد زنبور عسل

مقاله درباره بررسی تأثیر عوامل مدیریتی بر صفات اقتصادی گله‌های مرغ مادر گوشتی

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 12

چکیده

به منظور بررسی تأثیر عوامل مدیریتی اعم از تمهیدات تغذیه ای و مدیریتی و محیطی بر عملکرد گله های مرغ مادر گوشتی درخصوص تعداد سرانه جوجه گوشتی تولیدی براساس (موجودی مرغ در شروع تولید و موجودی مرغ روز) پژوهش حاضر بر روی یک سویه از مرغ های مادر گوشتی موجود در کشور صورت گرفت. در این پژوهش اطلاعات مربوط به دوره پرورش و تولید 12 گله مرغ مادر گوشتی از سویه مورد پژوهش جمع آوری گردید، از این رو اطلاعات جمع آوری شده حاصل عملکرد 000/330 قطعه مرغ و 000/50 قطعه خروس گله مادر گوشتی بود. متغییرهای مربوط به تمهیدات تغذیه ای و مدیریتی و محیطی در قالب متغییرهای مستقل و تعداد سرانه جوجه گوشتی تولیدی در قالب متغییر وابسته و با استفاده از تجزیه رگرسیون مورد مطالعه قرار گرفت.

رابطه انرژی قابل سوخت و ساز مصرفی سرانه (کیلوکالری/ پرنده) از جیره غذایی آغازین و رابطه میزان یکنواختی وزن بدن در سن 20 هفتگی در دوره پرورش گله های مرغ مادر گوشتی با جوجه گوشتی تولیدی مثبت و معنی دار بود (05/0 p<). همچنین رابطه پروتئین خام مصرفی سرانه (گرم/ پرنده) در کل دوره پرورش و رابطه میزان یکنواختی وزن بدن در زمان تحریک نوری در دوره پرورش خروس گله های مادر گوشتی با جوجه گوشتی تولیدی مثبت و معنی دار بود (05/0 p<)، رابطه میزان تراکم در واحد سطح آشیانه (مترمربع) خروس گله های مادر گوشتی در دوره پرورش با جوجه گوشتی تولیدی منفی و معنی دار بود (05/0 p<).

رابطه انرژی قابل سوخت و ساز مصرفی سرانه (کیلوکالری/ پرنده) در کل دوره تولید و در زمان اوج تولید تخم مرغ گله های مرغ مادر گوشتی در دوره تولید با جوجه گوشتی تولیدی مثبت و معنی دار بود (05/0 p<). همچنین رابطه پروتئین خام مصرفی سرانه (گرم/ پرنده) در کل دوره تولید و رابطه پروتئین خام مصرفی سرانه (گرم/ پرنده/ روز) خروس گله های مادرگوشتی در دوره تولید با جوجه گوشتی تولیدی منفی و معنی دار بود (05/0 p<)، رابطه سن خروس گله های مادر گوشتی در زمان رسیدن به حداکثر مدت روشنایی در دوره تولید با جوجه گوشتی تولیدی مثبت و معنی دار بود (05/0 p<).

معادلات بدست آمده از تجزیه رگرسیون براساس تعداد جوجه گوشتی تولیدی، بیانگر بزرگتر بودن ضرایب معادلات رگرسیون آمینواسیدهای قابل هضم نسبت به آمینواسیدهای کل (متیونین و متیونین + سیستئین و لیزین) در دوره پرورش و تولید مرغ و خروس گله های مادر گوشتی بود (05/0 p<).

افزایش میزان سختی کل، باقیمانده تبخیر و قلیائیت کل آب مصرفی باعث کاهش سرانه جوجه گوشتی تولیدی شد، بطوریکه رابطه متغییرهای مذکور با جوجه گوشتی تولیدی منفی و معنی دار بود (05/0 p<).

واژه های کلیدی: مرغ مادر گوشتی- جوجه گوشتی- انرژی قابل سوخت و ساز- پروتئین خام- آمینواسید.

تقدیم به:

ساحت مقدّس امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

پدر و مادر و برادرانم عزیزانی که در فراز و نشیب زندگی یار و غمخوارم می باشند و همیشه دعایشان بدرقه راهم بوده و با دلگرمی هایشان به من امیدی دوباره می بخشند.

سپاسگزاری

با حمد و ستایش ایزد منان که توفیق به انجام رساندن این تحقیق را به من عنایت فرمود. بر خود لازم می دانم از تمام افرادی که در انجام این پژوهش همکاری نمودند صمیمانه قدردانی نمایم.

از استاد ارجمند آقای دکتر مجتبی زاغری که راهنمایی این تحقیق را بر عهده داشتند و در تمام مراحل تحقیق از نظرات ارزشمند ایشان بهره بردم و به خاطر زحمات فراوانی که ایشان متحمل گردیدند تشکر و سپاسگزاری می نمایم.

از استاد محترم آقای دکتر عباس گرامی که به عنوان استاد مشاور این تحقیق با نظرات مفید و ارزنده همکاری شایانی نمودند صمیمانه قدردانی می نمایم. از استاد محترم آقای دکتر نیما ایلا استاد مشاور این تحقیق تشکر می نمایم.

از مدیریت شرکت های که در انجام این تحقیق همکاری نمودند، شرکت مرغ اجداد نیکو طیور و آقای مهندس میزبانی، شرکت مرغ مادر مینا پرند و آقای دکتر زاغری، شرکت مرغ مادر میرامین و آقایان مهندس نادری و مهندس نخعی، شرکت مرغ مادر سامان جوجه و آقای مهندس سعیدی، شرکت مرغ مادر سیمرغ زیاران و آقای مهندس سبا، شرکت مرغ مادر حدیث سواد کوه و آقایان مهندس شریف زاده و مهندس ایراندوست، شرکت مرغ مادر چشمه ساران و آقای حاجی بابایی، شرکت مرغ مادر وحدت غرب و آقایان حبیب و مهرجو، شرکت مرغ مادر طیور برکت و آقایان مهندس شرعی و مهندس دهنوی و مهندس فکور خصال، سپاسگزاری می شود.

از شرکت مرغ مادر مام جوجه و مدیریت محترم آقای مرتضی بدیعی و از استاد ارجمند آقای دکتر افشار تقدیر و تشکر می نمایم.

از مسئولین دانشکده کشاورزی مهرشهر و مدیریت محترم آقای دکتر اردکانی و مدیر گروه محترم آقای دکتر لواف سپاسگزاری می نمایم.

در پایان از خداوند متعال برای یکایک این عزیزان در تمام مراحل زندگی آرزوی موفقیت و بهرورزی دارم.

تحقیق درباره بررسی تأثیر عوامل مدیریتی بر صفات اقتصادی گله‌های مرغ مادر گوشتی

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 12

چکیده

به منظور بررسی تأثیر عوامل مدیریتی اعم از تمهیدات تغذیه ای و مدیریتی و محیطی بر عملکرد گله های مرغ مادر گوشتی درخصوص تعداد سرانه جوجه گوشتی تولیدی براساس (موجودی مرغ در شروع تولید و موجودی مرغ روز) پژوهش حاضر بر روی یک سویه از مرغ های مادر گوشتی موجود در کشور صورت گرفت. در این پژوهش اطلاعات مربوط به دوره پرورش و تولید 12 گله مرغ مادر گوشتی از سویه مورد پژوهش جمع آوری گردید، از این رو اطلاعات جمع آوری شده حاصل عملکرد 000/330 قطعه مرغ و 000/50 قطعه خروس گله مادر گوشتی بود. متغییرهای مربوط به تمهیدات تغذیه ای و مدیریتی و محیطی در قالب متغییرهای مستقل و تعداد سرانه جوجه گوشتی تولیدی در قالب متغییر وابسته و با استفاده از تجزیه رگرسیون مورد مطالعه قرار گرفت.

رابطه انرژی قابل سوخت و ساز مصرفی سرانه (کیلوکالری/ پرنده) از جیره غذایی آغازین و رابطه میزان یکنواختی وزن بدن در سن 20 هفتگی در دوره پرورش گله های مرغ مادر گوشتی با جوجه گوشتی تولیدی مثبت و معنی دار بود (05/0 p<). همچنین رابطه پروتئین خام مصرفی سرانه (گرم/ پرنده) در کل دوره پرورش و رابطه میزان یکنواختی وزن بدن در زمان تحریک نوری در دوره پرورش خروس گله های مادر گوشتی با جوجه گوشتی تولیدی مثبت و معنی دار بود (05/0 p<)، رابطه میزان تراکم در واحد سطح آشیانه (مترمربع) خروس گله های مادر گوشتی در دوره پرورش با جوجه گوشتی تولیدی منفی و معنی دار بود (05/0 p<).

رابطه انرژی قابل سوخت و ساز مصرفی سرانه (کیلوکالری/ پرنده) در کل دوره تولید و در زمان اوج تولید تخم مرغ گله های مرغ مادر گوشتی در دوره تولید با جوجه گوشتی تولیدی مثبت و معنی دار بود (05/0 p<). همچنین رابطه پروتئین خام مصرفی سرانه (گرم/ پرنده) در کل دوره تولید و رابطه پروتئین خام مصرفی سرانه (گرم/ پرنده/ روز) خروس گله های مادرگوشتی در دوره تولید با جوجه گوشتی تولیدی منفی و معنی دار بود (05/0 p<)، رابطه سن خروس گله های مادر گوشتی در زمان رسیدن به حداکثر مدت روشنایی در دوره تولید با جوجه گوشتی تولیدی مثبت و معنی دار بود (05/0 p<).

معادلات بدست آمده از تجزیه رگرسیون براساس تعداد جوجه گوشتی تولیدی، بیانگر بزرگتر بودن ضرایب معادلات رگرسیون آمینواسیدهای قابل هضم نسبت به آمینواسیدهای کل (متیونین و متیونین + سیستئین و لیزین) در دوره پرورش و تولید مرغ و خروس گله های مادر گوشتی بود (05/0 p<).

افزایش میزان سختی کل، باقیمانده تبخیر و قلیائیت کل آب مصرفی باعث کاهش سرانه جوجه گوشتی تولیدی شد، بطوریکه رابطه متغییرهای مذکور با جوجه گوشتی تولیدی منفی و معنی دار بود (05/0 p<).

واژه های کلیدی: مرغ مادر گوشتی- جوجه گوشتی- انرژی قابل سوخت و ساز- پروتئین خام- آمینواسید.

تقدیم به:

ساحت مقدّس امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

پدر و مادر و برادرانم عزیزانی که در فراز و نشیب زندگی یار و غمخوارم می باشند و همیشه دعایشان بدرقه راهم بوده و با دلگرمی هایشان به من امیدی دوباره می بخشند.

سپاسگزاری

با حمد و ستایش ایزد منان که توفیق به انجام رساندن این تحقیق را به من عنایت فرمود. بر خود لازم می دانم از تمام افرادی که در انجام این پژوهش همکاری نمودند صمیمانه قدردانی نمایم.

از استاد ارجمند آقای دکتر مجتبی زاغری که راهنمایی این تحقیق را بر عهده داشتند و در تمام مراحل تحقیق از نظرات ارزشمند ایشان بهره بردم و به خاطر زحمات فراوانی که ایشان متحمل گردیدند تشکر و سپاسگزاری می نمایم.

از استاد محترم آقای دکتر عباس گرامی که به عنوان استاد مشاور این تحقیق با نظرات مفید و ارزنده همکاری شایانی نمودند صمیمانه قدردانی می نمایم. از استاد محترم آقای دکتر نیما ایلا استاد مشاور این تحقیق تشکر می نمایم.

از مدیریت شرکت های که در انجام این تحقیق همکاری نمودند، شرکت مرغ اجداد نیکو طیور و آقای مهندس میزبانی، شرکت مرغ مادر مینا پرند و آقای دکتر زاغری، شرکت مرغ مادر میرامین و آقایان مهندس نادری و مهندس نخعی، شرکت مرغ مادر سامان جوجه و آقای مهندس سعیدی، شرکت مرغ مادر سیمرغ زیاران و آقای مهندس سبا، شرکت مرغ مادر حدیث سواد کوه و آقایان مهندس شریف زاده و مهندس ایراندوست، شرکت مرغ مادر چشمه ساران و آقای حاجی بابایی، شرکت مرغ مادر وحدت غرب و آقایان حبیب و مهرجو، شرکت مرغ مادر طیور برکت و آقایان مهندس شرعی و مهندس دهنوی و مهندس فکور خصال، سپاسگزاری می شود.

از شرکت مرغ مادر مام جوجه و مدیریت محترم آقای مرتضی بدیعی و از استاد ارجمند آقای دکتر افشار تقدیر و تشکر می نمایم.

از مسئولین دانشکده کشاورزی مهرشهر و مدیریت محترم آقای دکتر اردکانی و مدیر گروه محترم آقای دکتر لواف سپاسگزاری می نمایم.

در پایان از خداوند متعال برای یکایک این عزیزان در تمام مراحل زندگی آرزوی موفقیت و بهرورزی دارم.

مقاله درباره بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد بر صفات زراعی و شاخص‌های رشد ارقام بهاره کلز

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 37

مقدمه:

این روزها جمله «وابستگی 90 درصدی روغن، سرشکستگی ملی» به واژه ای تکراری تبدیل شده و در هر محفل و نشریه ای این کلمات به کرات بیان می‎شود. این جمله زمانی حیرت انگیزتر می‎شود که در کنار بحث خودکفائی گندم نیز قرار بگیرد. ایرانی که تا چند سال پیش بزرگ ترین وارد کننده گندم جهان بود طی چند سال، تنها چند سال، به خودکفائی رسیده و حتی زمزمه های صادرات نیز به گوش می رسد. مسئولان وزارت جهاد کشاورزی طی همین سالها با توجه به این موفقیت به فکر برنامه ریزی برای تأمین نیازهای کشور به دانه های روغنی از داخل افتاده اند تا شاید روزی هم بتوان از این سرشکستگی ملی رهایی یافت. این مدیران امیدوارند اجرای طرح ده ساله دانه‌های روغنی نیز مثل گندم باعث افتخار و مباحاتشان شود (ماهنامه روغن نباتی، 1383 الف). کشور ایران معادل 000، 800 ، 164 هکتار مساحت دارد که از این مقدار، 15 الی 18 میلیون هکتار شوره‌زار، 20 الی 22 میلیون هکتار بیابان و تقریباً یک میلیون هکتار نیمه خشک است. ایران با متوسط نزولات آسمانی 240 میلی متر که از یک سوم میزان نزولات سالانه جهانی (700 میلی متر) کمتر می باشد، دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است. در مناطق خشک، میزان باران سالانه، کمتر از تبخیر و تعرق بوده و بروز دوره خشکی در طول سال امری عادی است (کافی و همکاران، 1379 ب). تحقیقات انجام شده نشان داده است که متوسط افت عملکرد سالیانه به واسطة خشکی در جهان 17 درصد بوده که تا بیش از 70 درصد در هر سال می‎تواند افزایش یابد(Edmeades et al, 1994). با توجه به این موضوع کشاورزان و دست اندرکاران کشور، اصولاً باید با تلاش فراوان و مدیریت صحیح و اقتصادی منابع آبی و استفاده بهینه از آب در تولید هر چه بیشتر محصولات زراعی، مشکل غذایی جمعیت را رفع سازند. دانه های روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسیدهای چرب، حاوی پروتئین نیز می باشند (شیرانی راد و دهشیری، 1381). دانه های روغنی به دلیل تولید روغن های با کیفیت بالا و درصد زیادی از اسیدهای چرب و مرغوب از اهمیت شایانی در تغذیه انسان برخوردارند (آلیاری و همکاران، 1379). در حال حاضر، مصرف سرانة روغن خوراکی کشور بیش از 16 کیلوگرم برآورد شده است. لذا با توجه به جمعیت کشور، نیاز به حدود یک میلیون تن روغن در سال می‎باشد که بیش از 90 درصد آن از طریق واردات تأمین می‎شود (شیرانی راد و دهشیری، 1381).میزان واردات روغن خام درسال 1382 درجدول (1-1) درج گردیده -است(ماهنامه روغن نباتی، 1383 ب). به این لحاظ، لزوم برنامه ریزی بلندمدت و منسجم با هدف نیل به خودکفائی در تولید روغن خوراکی غیرقابل انکار خواهد بود (شیرانی راد و دهشیری، 1381).

جدول(1-1) - میزان واردات روغن خام در سال 1382.

ردیف

شماره تعرفه

نام کالا

وزن(کیلوگرم)

ارزش دلاری

1

15071000

روغن خام سویا

777,431,497

436,268,054

2

15091000

روغن زیتون بکر

802,482

699,146

3

15111000

روغن خام نخل

53,108,436

25,127,238

4

15121100

روغن خام آفتابگردان

183,477,357

116,593,314

5

15122100

روغن خام پنبه دانه

4,647,000

2,879,924

6

15141100

روغن خام کلزا

19,973,625

12,374,815

جمع

1,039,440,397

593,942,491

مأخذ: (گمرک جمهوری اسلامی ایران)

در حال حاضر سالانه 2/1 میلیارد دلار صرف واردات روغن نباتی و کنجاله سویا می‎شود و اگر روند کنونی مصرف و رشد جمعیت ادامه یابد، تا چند سال آینده سالانه دو میلیارد دلار صرف واردات روغن خوراکی خواهد شد (ماهنامه روغن نباتی، 1383 ب).

در این میان، کلزا به عنوان یکی از مهم ترین گیاهان روغنی برای کشت در شرایط آب و هوایی کشور مورد توجه قرار گرفته است. تولید جهانی روغن کلزا در مقایسه با دیگر روغن های گیاهی در مقام دوم بعد از روغن سویا قرار دارد و میزان آن بیش از 42 میلیون تن می‎باشد. همچنین، پس از استحصال روغن، کنجاله باقی مانده سرشار از پروتئین بوده و برای تغذیه دام مناسب است (آلیاری و همکاران، 1379). با توجه به اینکه در حال حاضر میزان روغن تولیدی در داخل کشور ناچیز بوده و عمدتاً با کشت گیاهان سویا، آفتاب گردان، پنبه دانه، بادام زمینی، زیتون و کنجد تأمین می‎شود و همچنین با عنایت به اینکه همه ساله مقدار قابل توجهی از زمین های آبی و دیم کشور به منظور تقویت بنیه خاک، بدون کاشت باقی می ماند، لذا کلزا بویژه نوع پائیزه آن با داشتن بیش از 40% روغن در دانه و در حدود 40% پروتئین در کنجاله، از لحاظ زراعی می‎تواند در تناوب با غلات که زراعت عمده کشور می باشد قرار گیرد و سهم ارزنده ای را در رفع کمبود روغن گیاهی موردنیاز کشور ایفا کند (احمدی، 1371). یکی از عوامل بسیار مهم که توسعه سطح زیر کشت و تولید موفقیت آمیز گیاه کلزا در کشور با خطر مواجه می سازد، کمبود رطوبت خاک در انتهای دوره رشد می‎باشد (شکاری، 1380). در دورة انتهایی رشد در فصل بهار در کلزا به دلیل همزمانی این گیاه با دیگر زراعت های اصلی از جمله غلات امکان فراهم نبودن آب (دورة خشکی) مهیاست. کم آبی از مهمترین عوامل محدود کنندة رشد گیاهان و تولید آنها به حساب می‎آید و در حال حاضر، هیچ راه منطقی برای افزایش نزولات جوی در طول دوره های خشکی وجود ندارد. لذا بهترین راه مقابله

مقاله درباره صفات متّقین در نهج البلاغه

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 6

صفات متّقین در نهج البلاغه

 محسن قرائتى در باره کسى مى‏خواهم سخن بگویم که بدرستى او را نمى‏شناسم، و در باره چیزى مى‏خواهم حرف بزنم، که خود فاقد آن هستم: على (ع) و تقوى. بحث من تشریح بخشى از خطبه (193 نهج البلاغه صبحى...

محسن قرائتى

در باره کسى مى‏خواهم سخن بگویم که بدرستى او را نمى‏شناسم، و در باره چیزى مى‏خواهم حرف بزنم، که خود فاقد آن هستم: على (ع) و تقوى.

بحث من تشریح بخشى از خطبه (193 نهج البلاغه صبحى صالح و خطبه 184 فیض) معروف به خطبه همّام است که صفات متّقین را بیان مى‏دارد. در چگونگى ایراد این کلام حضرت، گفته مى‏شود که همّام-  یکى از اصحاب پرهیزکار امیر المؤمنین-  از ایشان درخواست کرد که متّقین را براى او توصیف نمایند. حضرتش از این امر طفره رفت. لکن همّام اصرار بسیار نمود، تا آنکه حضرت لب به سخن گشود. و به نظر من، این خطبه، همچون آئینه‏ایست پیش روى مؤمنین، تا خود را با معیارهاى متّقین مقایسه کنند.

خطبه، با ذکر مقدّمه کوتاهى پیرامون استغناء حق تعالى از آفرینش خلق، و این که نه معصیت هیچ بنده‏اى براى خداوند ضرر دارد، و نه طاعت هیچکس منفعتى براى حق تعالى مى‏آورد، آغاز مى‏شود. سپس خطبه چنین ادامه مى‏یابد: «فالمتّقون فیها هم أهل الفضائل». تعبیر خاص حضرت (هم أهل الفضائل) مى‏رساند که فقط آنهائى داراى فضیلت‏اند که متّقى باشند. در بینش اسلامى اساس فضیلت و برترى، تقوى است: یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ. نه نژاد ونه زبان و نه قومیّت، هیچیک ملاک برترى نیست. در نماز هم ما نمى‏گوئیم السّلام علینا و على ایرانیها بلکه مى‏گوئیم السّلام علینا و على عباد اللّه الصّالحین.

«منطقهم الصّواب». پیامبر اکرم (ص) فرمود: «لسانک سبع إن أطلقته أکلتک» زبان تو درنده است، اگر این زبان درنده را آزاد و رها کنى ترا مى‏بلعد. و باز از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که فرمود: «لا بشى‏ء أحقّ بطول السّجن من اللّسان»: هیچ چیز براى زندانى شدن (و براى طولانى‏تر شدن زندانش) شایسته‏تر از زبان نیست.

«و ملبسهم الاقتصاد» لباس و پوشش میانه روانه را، ما در سیره پیامبر اکرم (ص) و أئمه هدى بروشنى مى‏یابیم. در حدیث است که: «کان رسول اللّه (ص) یلبس اللّیّن تارة و الخشن أخرى» پیامبر اکرم گاه لباس نرم مى‏پوشیدند، و گاه لباس خشن. نه همیشه لباس نرم مى‏پوشیدند و نه همیشه لباس خشن. زیرا اگر همیشه انسان مقیّد به لباس نرم باشد نشانه راحت طلبى و ناز پروردگى اوست، و اگر همیشه هم لباس خشن بپوشد ممکن است نشانه شهرت طلبى و ریا باشد. قال على (ع): اللبس ما لا تشتهر.

بهر حال «ملبس اقتصاد»-  آن گونه که از سیره معصومین (ع) فهمیده مى‏شود-  استفاده از پوشاک است بعنوان «آلت»، بگونه‏اى که این آلت و وسیله، فرد را از «هدف» و غایت متعالى خویش منصرف و منحرف نکند. خواه لباس نرم و خواه لباس خشن، هیچکدام براى انسان هدف و بت نشود. و حتى این اصل اختصاصى به لباس ندارد، در سایر لوازم زندگى نیز چنین است. مرکب پیامبر اکرم گاه «براق» است و گاه «حمار».

«و مشیهم التّواضع»: انسان متّقى در ساده‏ترین امور خود نیز دقّت نظر دارد.

حتّى راه رفتن و مشى انسان متّقى، همراه با تواضع و متانت است. (حال راه رفتن بمعناى پیاده روى باشد و یا بمعناى موتور سوارى و ماشین سوارى، بهر حال فرقى نمى‏کند).

 قرآن کریم نیز در نصایح لقمان به فرزند، بعنوان پندى از سلسله حکمتهاى الهى لقمان، مى‏فرماید: «وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ. لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ» . ملاحظه مى‏شود که حتى راه رفتن انسان چنانچه از سر تکبّر و نخوت باشد، مورد خشم پروردگار است. و هم چنین در جاى دیگر مى‏فرماید: «وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا. کُلُّ ذلِکَ کانَ سَیِّئُهُ عِنْدَ رَبِّکَ مَکْرُوهاً»  که گوئى در این آیات، خطاب قرآن کریم به کسانى است که از سر تکبّر پاى بر زمین مى‏کوبند و گردن فرازانه راه مى‏روند.

مى‏فرماید: اى انسان متکبّر، این چنین پاى بر زمین نکوب که تو آن قدر ضعیفى که هرگز نمى‏توانى زمین را با پاى کوفتن خود سوراخ کنى. و هر قدر که گردن برافرازى نمى‏توانى از کوه‏هاى سر بفلک کشیده بالاتر روى.

قرآن کریم باز در جاى دیگر ضمن تشریح صفات بندگان شایسته خدا (عباد الرّحمن) مى‏فرماید: «الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً»  «غضّوا أبصارهم عمّا حرّم اللّه علیهم» از دیگر صفات متّقین، این که چون نگاهشان به چیز حرامى مى‏افتد، چشمان خویش را از آن بر مى‏گردانند.

امام صادق (ع) در حدیثى پیرامون چشم‏هاى مؤمنین در قیامت فرمودند: «کلّ عین باکیة یوم القیمة إلّا ثلاثة أعین» تمام چشم‏ها در قیامت گریان‏اند بجز سه چشم: عین غضّت عن محارم اللّه»، اول، چشمى که از محارم خداوند اجتناب کند. و عین سهرت فی طاعة اللّه، دوم، چشمى که در اطاعت خدا و براى رضاى او بیدارى بکشد. و عین بکت فی جوف اللیّل، سوم، چشمى که از خوف خدا در دل شب‏ها مى‏گرید.

«وقفوا أسماعهم على العلم النّافع لهم» از دیگر مشخصه‏هاى متّقین، آن است که‏ گوش‏هاى خود را به هر سخن و صوت لغو و مضرّى نمى‏سپارند، بلکه آنرا وقف سخنان آموزنده، و علومى که نافع آنها باشد، مى‏کنند. از امیر المؤمنین (ع) در روایت آمده است: «الفکر فی غیر الحکمة هوس» حتى تفکّر کردن هم در امورى که مفید و مطابق با حکمت نیست، نوعى هوس است. و قرآن کریم نیز از کسانى که علومى غیر نافع و لغو را فرا مى‏گیرند انتقاد مى‏کند . «و متّقى مقیّد است که بر اساس نیازهاى فردى و جمعى مورد قبول مکتبش، رشته علمى و تحصیلى خود را تعیین کند. و در کلمات منقول از رسول اکرم (ص) نقل شده است که حضرتش مى‏فرمود: اللّهم إنّی أعوذ بک من علم لا ینفع» خدایا، بتو پناه مى‏برم از علمى که بى‏فایده باشد. براى روشن شدن این که علم نافع چه خصوصیاتى و چه تقسیماتى دارد، روایتى را از امام کاظم (ع) نقل مى‏کنیم که فرمودند: ریشه‏هاى علم نافع چهار تاست.

اول-  أن تعرف ربّک: علمى که به تو کمک کند تا پروردگارت را بهتر بشناسى.

دوم-  أن تعرف ما صنع بک: علمى که به تو بصیرت و بینائى کافى عطا کند، تا بتوانى قدرت نمائى حق تعالى را در آفرینش خود ملاحظه کنى. و لذا از امام صادق (ع) نقل شده است: «از لوازم توحید و خداشناسى کامل، آگاهى از علم تشریح و اندام شناسى است». بخصوص چنانچه انسان در خصوصیّات روحى و روانى و عصبى خویش مطالعه نماید، با صناعات بسیار بدیعى مواجه مى‏گردد.

سوم-  أن تعرف ما أراد منک: از جمله علم نافع آنست که بکمک آن بتوانى فلسفه آفرینش خویش را بفهمى. و بدانى که پروردگارت ترا براى چه هدفى آفریده است، تا با شناخت هدف خلقت خویش، تنها طریق عبودیّت حق تعالى را بپیمائى.

چهارم-  أن تعرف ما یخرجک من دینک: از جمله علم نافع آنست که بدانى چه عواملى ترا از دینت خارج مى‏کند و باعث گمراهى و فساد تو مى‏شود.

پس مادامى که علم و دانش، حد اقل یکى از این فوائد را براى انسان بدنبال‏نداشته باشد، علم نافعى نیست که مورد تأئید امام کاظم (ع) باشد: اول-  خدا شناسى. دوم-  انسان شناسى. سوم-  خط شناسى. چهارم-  گناه شناسى.

و سپس حضرتش در جاى دیگرى از این کلام، صفات دیگرى را براى متّقین بر مى‏شمارند: «عظم الخالق فی أنفسهم فصغر ما دونه فی أعینهم» خداوند در دلهاى ایشان بسیار گرانقدر و عظیم است، و جز خدا، همه چیز در نزد ایشان کوچک و حقیر است. این جمله حضرت مرا بیاد یک تشبیهى مى‏اندازد: تا کنون سوار هواپیما شده‏اید آیا دیده‏اید که چگونه هر چه بیشتر او مى‏گیرید، زمین و آنچه در آن است، در چشمتان کوچک و کوچکتر مى‏شود... حرکت تکاملى یک انسان متّقى، و اوج گیرى او بسوى کمال مطلق هم، دنیا و ما سوى اللّه را در دیدگان او لحظه به لحظه حقیرتر و پست‏تر مى‏کند. (صغر ما دونه فی أعینهم) تا آنجا که دیگر هیچ قدرت و عظمتى در جهان نمى‏یابند، مگر قدرت و عظمت حق تعالى (عظم الخالق فی أنفسهم) و لذا است که آن پیرمرد متّقى و آن عارف کامل، در حالى که تمام دنیا در تحت سیطره بى چون و چراى آمریکاى جهان خوار دست و پا مى‏زند، این ابر قدرت را به هیچ مى‏گیرد. و بى کمترین ترسى از شکست، پرچم مبارزه با او را بر مى‏دارد، و با صداى بلند در جهان اعلام مى‏کند که: «آمریکا هیچ غلطى نمى‏تواند بکند». امام امّت این جمله را نه از روى سیاست و یا قدرت، بلکه از اثر «معرفت باللّه» مى‏گوید.

در نزد انسان متّقى تنها و تنها خدا بزرگ است. و غیر او همه حقیر و ناچیزند.

 «قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ»  بگو خدا و بس و دیگر باقى را بحساب نیاور. و بزرگ بودن خداوند را، یک فرد مسلمان همه روزه چندین بار تکرار میکند: اللّه اکبر، یعنى خدا بزرگتر از همه دیدنیها و همه شنیدنیها و تمامى توصیفاتى است که در قلم و بیان آدمى مى‏گنجد. (أکبر من أن یوصف).«قلوبهم محزونة» دل‏هاى مؤمنین همیشه داراى نوعى حزن است. انسان پرهیزگار هیچ گاه دچار آن چنان سرخوشى و سرمستى و بى خودى نمى‏گردد که سبک سرانه از یاد آخرت و خسران واقعى غافل گردد. انسان متّقى همیشه نگران آنست که عمر خویش را در چه مسیرى سپرى کرده است (فی ما أفنى عمره) در دعاى ماه رجب مى‏خوانیم: «خاب الوافدون على غیرک، و خسر المتعرّضون إلّا لک» باختند آنها که به غیر تو دل بستند. و زیان کردند آنها که روى بسوى غیر تو نمودند. و من فراموش نمى‏کنم که مرحوم آیة اللّه مطهرى همیشه تأکید مى‏کردند که این جمله را زیاد بخوان. خواهران و برادران بسیارند کسانى که کتاب مى‏نویسند، زحمت مى‏کشند، پول خرج مى‏کنند و... امّا بدانید اگر هدف غیر خدا باشد، همه این تلاشها پوچ است و عبث. راضى کردن خداوند کار دشوارى نیست. او «سریع الرضا» است. آیا خدایان متفرّق و متعدد را بهتر مى‏توان اطاعت کرد یا خداوند یگانه قهار را «أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ»  بنا بر این متّقین محزون‏اند و حزنشان براى آنست که چرا نتوانسته‏اند آن گونه که باید باشند.

«و شرورهم مأمونة» از نشانه‏هاى متّقین این است که انسانها از دست و زبان آنها در امان‏اند و شرّشان به کسى نمى‏رسد. المسلم من سلم المسلمون من یده و لسانه. و در باره زبان آدمى گفته‏اند: «قلیل جرمه و کثیرة جرمه» جرم‏اش کوچک است امّا جرائم‏اش بسیار است. «وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ» واى بر هر نکوهش گر عیب جوى. مؤمن با تقوى، نیش زبان و آزارش به کسى نمى‏رسد. و خداوند به رسولش فرمود که اگر براى طعنه زنندگان و تمسخر گران، هفتاد بار هم استغفار کنى، خداوند آنها را نمى‏بخشد «إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِینَ مَرَّةً فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ».  «أجسادهم نحیفة» متّقین، شکم پرست و پرخور و تن پرور نیستند. قناعت مى‏کنند و زیاد روزه مى‏گیرند.

«حاجاتهم خفیفة» انسان متّقى، از آرزوهاى دور و دراز پرهیز مى‏کند.

حاجات مادّى متّقین همیشه کم و اندک است.

«صبروا ایّاما أعقبتهم راحة طویلة» انسان متّقى مى‏داند که در این چند روز کوتاه زندگى دنیائى صبر مى‏کند، تا در آخرت آسایش طولانى و جاودانى را بدست آورد. «لا خیر فی لذّة من بعده النّار».

«أرادتهم الدّنیا فلم یریدوها» دنیا و زیباییهایش به ایشان رو مى‏آورد و در پیش چشمانشان خود را مآراید، لکن ایشان فریب این زیباییهاى موقّت و پوچ را نمى‏خورند. در باره دنیا گفته‏اند که مانند سایه مى‏ماند، چنانچه پشت به او کردى و به راه خود ادامه دادى، او بدنبال تو مى‏آید، امّا چنانچه رو به او نموده در پى‏اش دویدى، او ترا بدنبال خویش مى‏کشاند.

«أمّا اللّیل فصافوّن أقدامهم» در نیمه‏هاى شب که مردم در بستر آرمیده‏اند، متّقین خواب را بر خویش حرام مى‏کنند، و در سجده‏گاه‏هاى خویش به عبادت پروردگارشان مى‏پردازند.

و قرآن کریم در باره‏شان فرموده: «تَتَجافى‏ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ. فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ» . و آن قدر سجده کردن به درگاه خداوند، ارزش دارد که پیامبر اکرم (ص) فرمود «هر کس مى‏خواهد با من محشور گردد، در پیشگاه خداوند سجده‏هاى طولانى نماید».

امیر المؤمنین (ع) در جاى دیگرى از همین خطبه، پیرامون متّقین چنین مى‏فرماید: لا یرضون من أعمالهم القلیل و لا یستکثرون الکثیر. متّقین چنین‏اند که هرگز عمل خویش را بزرگ نمى‏پندارند و بدان راضى نمى‏گردند. امروزه ما بهترین نمونه زنده این صفت را در اخلاق امام امت مى‏یابیم، ایشان در عین آنکه رهبرعظیم‏ترین تحوّل جهان در عصر حاضر هستند، مى‏گویند «اى کاش منهم یک پاسدار بودم»، و یا مى‏گویند «رهبر ما آن طفل سیزده ساله است...» ویژگى انسان متقّى آنست که نه تنها از مدح و ثناى دیگران نسبت بخودش، خوشحال نمى‏گردد، بلکه ناراحت هم مى‏شود زیرا او واقعا عمل خویش را در پیشگاه خداوند قلیل مى‏داند (إذا ذکر أحدهم خاف من ما یقال له). معروف است که مرحوم آیة اللّه بروجردى، با آن همه زحماتى که در راه اسلام متحمل شد و آن همه خدماتى که به جامعه مسلمین نمود، و آن همه کتابخانه و مسجد و مستشفى و مراکز علمى که تأسیس کرد، و آن همه طلاب ارزشمندى که تحویل جامعه تشیّع داد، در لحظه مرگ مى‏گریست و مى‏گفت که من اکنون در حال رفتن هستم امّا دستم تهى است... قرآن کریم کسانى را که اعمال بى ارزش خویش را مستحق حمد و ستایش مى‏دانند نکوهش مى‏کند: «لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَفْرَحُونَ بِما أَتَوْا وَ یُحِبُّونَ أَنْ یُحْمَدُوا بِما لَمْ یَفْعَلُوا فَلا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفازَةٍ مِنَ الْعَذابِ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ» .

«فمن علامة أحدهم انّک ترى له قوّة فی دین» از علامات متّقین اینست که نسبت به معتقدات دینى‏شان قدرتمند و استوارند. تزلزل در ایشان راهى ندارد.

قرآن کریم کسانى را که چون خیرى به ایشان مى‏رسد و منافعى ظاهرى بدست مى‏آورند خوشحال میشوند، و در هنگام دشوارى‏ها بیتابى و ناسپاسى میکنند ملامت میکند: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللَّهَ عَلى‏ حَرْفٍ، فَإِنْ أَصابَهُ خَیْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى‏ وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةَ ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ»  متّقین بر اساس منافع آنى و مادّى خود، نسبت به دین گرایش ندارند، بلکه اساس دیندارى آنها بر ایمان استوار است.

«و حرصا فى علم» انسان متّقى در تحصیل علم حریص است، و هیچگاه‏خود را فارغ التحصیل نمى‏داند. خداوند به رسولش مى‏گوید تو نیز از علم بیشتر بى‏نیاز نیستى، وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً  «و قصدا فی غنى» در حال غنى و ثروتمندى، میانه روى را ترک نمى‏کنند. و براى ثروتمند شدن هم حریص نیستند.

«و تجمّلا فی فاقة» متّقین در شرایط دشوار مادّى هم شکیبا و متعادل هستند. و هرگز ظاهر موقّر و آراسته خویش را تبدیل به کهنه ملبسى مندرس نمى‏کنند. در حدیث است که پیامبر اکرم در یکى از غزوات دستور تهیه غذا براى لشکر اسلام را دادند. و فرمودند که یک دیگ غذا بگذارند و 9 دیگ آب جوش.

و هنگامى که علّت را جویا شدند، فرمودند: «چنین مى‏کنم تا لشکریان دشمن گمان نکنند که مسلمین اندک و فقیرند». مؤمن چنان از لحاظ مادّى زندگى مقتصدانه و متعادلى دارد که دیگران گمان میکنند او ثروتمند است، بخاطر آنکه هر لحظه دست نیاز بسوى این و آن دراز نمى‏کند. (یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ)  «و صبرا فی شدّة» در هنگامه بلایا و مشکلات، پایدارى و ایستادگى و صبر پیشه میکند و بیتابى و فزع از خود نشان نمى‏دهد. قرآن کریم این گونه انسان را ملامت میکند که اذا مسّه الشّر جزوعا بلکه انسانى را تصویر و تأیید میکند که تربیت الهى شده باشد بطورى که در برابر مصائب و مشکلات، با صبر و متانت، ایستادگى میکند: «وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ»  «و نشاطا فی هدى» انسان متّقى در هدایت نشاط دارد. (چه آنکه کسى‏او را هدایت کند و چه آنکه خود منشأ هدایت دیگران واقع شود) بخلاف منافقین که از مشخصات‏شان آنست که «لا یَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلَّا وَ هُمْ کُسالى‏».  منافق اگر هم نمازى بخواند در حال کسالت مى‏خواند زیرا در طریق هدایت، نشاطى ندارد.

انسان پرهیزکار، نه تنها عبادات را بارى بر دوش خویش نمى‏داند، بلکه به تعبیر روایات، انسان متّقى در مساجد مانند ماهى در دریاست.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: «أفضل النّاس من عشق العبادة» برترین مردم آن است که