تحقیق درباره میراث تیموریان در اختیار صفویه

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 5

میراث تیموریان در اختیار صفویه : معماری صفوی و یا نقاشی و خطاطی آنها ، کاملا ادامه میراثی است که از تیموریان برجای ماند . خصوصا که صفویه با حمایت گسترده خویش ، این میراث را درخشان تر نموده ، باعث رشد و گسترش آن گشتند . یکصد و پنجاه سال تهاجم: این مدت از فاجعه تهاجم چنگیز تا یورشهای مصیبت بار تیمور, تقریباً یکصد و پنجاه سال به طول انجامید. سپس در پایان یک سده دیگر که از پایان حیات تیمور می گذشت, ایران واپسین دوران ملوک الطوایفی ( یا حکومت های کوچک محلی ) خود را پشت سر گذاشت و وارد دوره صفوی شد که مورخان جدید, غالباً آن را اعتلای ایران به مرحله دولت ملی خوانده اند . فاجعه چنگیز در قلمرو پارسی زبانان, عاقبت به ماوراءالنهر محدود شده امّا شگفت آنکه, فاجعه غمبار تیمور از همان ماوراءالنهر آغاز شد . چرا که دولت خونین تیمور, از میان ویرانه های دولت های بجای مانده از حمله چنگیز شکل گرفت . مضاف بر اینکه در مدت فرمانروایی تیمور و سپس در دوران بعد از او , سراسر ایران زمین, از خراسان تا مازنداران و فارس و آذربایجان عرضه تاخت و تاز ترکمانان آسیای صغیر و ترکان آسیای میانه شد.

آشنایی با آثار تاریخی خراسان

ربا طهای خراسان

گستردگی سرزمین ایران از دیرباز ضرورت احداث راههای تجاری و مجموعه های وابسته به آن را گریز ناپذیر نموده است . میل های راهنما،رباط ، کاروانسرا و آب انبارها از ضروری ترین بناهای مربوط به راه و سفر در ایران میباشند.

.

بی گمان فکر تأسیس ایستگاههای راهداری متعلق به داریوش بزرگ است او برای حل مشکل اداره ی سرزمین پهناور ایران یک سیستم ارتباطی گسترده با راهداریهای متعدد بوجودآورد تا ارتباط ایالت های تابعه با مرکز حکومت را آسان نماید و این تأسیسات در طول زمان به رباطها و کاروانسراهای بعدی تبدیل شدند و علاوه بر کارکرد اداری و دولتی کاربردهای تجاری و مسافرتی پیدا کردند .هرودت از یکصد و یازده بنای بین راهی میان بابل و شوش در دورۀ هخامنشیان یاد می کند.1

ریشه یابی کلماتی مانند «ساباط » «رباط» و «کاربات» ایرانی بودن منشاءکاروانسراها را ثابت میکند چنانکه کاربات متشکل از کاروان و بات بوده که معنی آن خانه ی کاروان میباشد همچنین «بات» در انتهای کلماتی چون « ساباط » و « خرابات» به معنی خانه و بنا می باشد.«رباط » منحصراً به ساختمانهای کنار راه و بویژه بیرون از شهر و آبادی اطلاق میشود و از روزگاری کهن به زبان تازی راه یافته وحتّی از آن فعل نیز ساخته اند و « ارباط» به معنای منزل گرفتن و آسودن در میان راه به کار میرود. ساختمان رباط معمولاً دارای حوض ، آب انبار و اطاقهای متعدد گرداگرد حیاط می باشد.2

کاروانسرا مشتق ازکاروان یا کاربان به معنی گروه مسافران (قافله)است که گروهی مسافرت میکردند و سرای به معنی خانه ومکان هر دو کلمه مشتق از پهلوی ساسانی است.3 کاربات پیش از اسلام به جای کاروانسرا به کار می رفته واز لحاظ ساختمان شبیه رباط است ، اما کاروانسرا به رباطهای بزرگ و جامع چه در بیرون و چه درون شهر گفته می شود که علاوه بر اطاق و ایوان دارای باره بند ، طویله ،انبار ،آب انبار و سردر دو طبقه که اطاقهای بالای آن به کاروانسالاراختصاص داشت ، می باشد.4 کاروانسراها یا رباطهای بزرگ به خصوص در بین راههای دور و بیابانی دارای دو یا چند برج دیده بانی و نگهبانی به صورت مدور یا نیم دایره بودند که دوکارکرد داشتند:دفاعی واستحکام بخشی بنا.

اگر چه از کاروانسرهای پیش از اسلام اطلاعات اندکی در دست است اما در دوره ی ساسانی به علت اقتصاد وسیع و گسترده، کاروانسراهای بسیاری به خصوص در مسیر جاده ابریشم ساخته شد که نمونه ی آن رباط انوشیروان بین جاده سمنان و دامغان می باشد.

ساختن رباط در اوایل دوره ی اسلامی نیز اهمیت فوق العاده ای برای حاکمان داشت از جمله آثار این دوره رباط ماهی در مسیر مشهد – سرخس می باشد و از قرن پنجم هجری که عصر شکوفایی هنرو معماری اسلامی است رباط زیبای شرف به یادگار مانده است.

اوج هنر معماری و عصر طلایی رباط سازی ایران مربوط به دوره ی صفویه می باشد ، چنانکه اکثر رباطهای به جا مانده از دوران پیشین متعلق به دورۀ صفوی و حتی معروف به رباط عباسی می باشد و در همین دوره کاروانسراهای درون شهری با کاربردی نظیر میدان بارهای امروزی شکل گرفتند.

رباط ویرانی ( مشهد)

این رباط در راه تابستانی نیشابور به توس و در دوره تیموری بنیان گردید و از نوع رباطهای سر پوشیده و فاقد حیاط مرکزی می باشد .این رباط به همت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی به موزه ی مردم شناسی مشاغل سنتی شهرستان مشهد تغییر کاربری داده است.رباط ویرانی در شش کیلومتری جاده مشهدبه سمت شاندیز قرار دارد.7

رباط شرف ( سرخس)

این رباط در 136 کیلومتری شرق مشهد به سمت سرخس در ناحیه آب و هوایی نیمه بیابانی واقع شده است . برخی پژوهشگران با توجه به متن کتیبه آجری پشتیبانی ایوان انتهایی و سبک معماری بنا ساخت آنرا سال 508 ه. ق میدانند با توجه به این تاریخ به نظر می رسد بانی رباط شرف « شرف الدین علی قمی» ملقب به وجیه الملک است . وی از سال 481 حاکم مرو و در سال 515 به وزارت سلطان سنجر سلجوقی رسید .

رباط شرف کاروانسرایی است بزرگ با پلان مستطیلی به طول 109 متر و عرض 63 متر در بر گیرنده دو حیاط وسیع و فضاهایی همچون ایوان رفیع ورودی ، نماز خانه ، اتاق نگهبانی ، اصطبل ها، حجره ها و اتاق های متعدد. این بنا در معماری ایران جایگاه ویژه ای دارد، رعایت دقیق و همه جانبه تناسبها و اصول معماری ایرانی در طراحی و ساخت ، به کار کیری طرح های آجر چینی متنوع و بدیع در نمای ایوانها ، طاقها ، طاقچه ها و گنبدها و همچنین ایجاد نقوش زیبای گچبری در زیر ایوانها و محراب نماز خانه ها این کاروانسرا را در ردیف ارزشمندترین بناهای دوره سلجوقی در قلمرو معماری اسلامی قرار داده است.8

رباط طبسی ( تربت حیدریه)

از بناهای موجود در مجموعه معماری قطب الدین حیدردر شهرستان تربت حیدریه رباطی است که حاج محمد ابرهیم طبسی از تجار معروف عصر قاجار در اواخر این دوره در ملک شخصی خود بنا کرد. رباط طبسی در زمره بناهای دو ایوانی است که شامل فضای ورودی ، هشتی، تعدادی حجره مشرف به میان سرای بنا، انبار و اصطبل است.9

رباط عباس آ باد ( تایباد)

این رباط تاریخی در فاصله 26 کیلومتری شمال غربی شهر تایباد و بر کنار راه قدیمی این شهر به تربت جام قراردارد . بنای مزبورمشتمل بر دو حیاط ، بانضمام ایوان ، ایوانچه، اتاقکها و آب انبار می باشد و بقایای معماری آن حکایت از گذشته ای با عظمت در سایه امنیت دارد. فضای داخلی اتاقکها در عین سادگی مکان مناسبی برای اقامت کاروانیان و مسافران خسته از راه بوده است. از دیگر ویژگیهای این رباط وجود عنصر تدافعی (سنگ انداز ) در بخش فوقانی ورودی آن است و در مجموع بنای آن از یادگارهای معماری دوره صفوی است.12

رباط سنگی ( تایباد)

بقایای این رباط سنگی که به فاصله کمی از پل تاریخی کرات و آن سوی جاده تایباد به خواف قرار دارد . در گذشته توقفگاه کاروانیان و مسافران این ناحیه بوده است . قرائن معماری و آوارهای باقی مانده از رباط نشان می دهد ورودی بنا دارای طاقی سر پوشیده بوده که به حیاط مرکزی آن منتهی می گردید و آبگیری سنگی نیز برای تأ مین آب مصرفی کاروانیان و احشام در آن تعبیه شده بود . سفالهای پراکنده پیرامون این رباط سنگی موید بنیان اثر در دوره سلجوقی و استفاده از آن تا دوران تیموری بوده است.13

کاروانسرای فرامرز خان یا کانون (سبزوار)

این بنا در جبهه غربی میدان زند سبزوار قرار دارد. رباط کانون از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است که به استناد وقف نامه موجود در سال 1291 ه . ق توسط حاج فرامرز خان سبزواری جهت استفاده ی زوار حضرت رضا (ع) در کنار شاهراه خراسان ساخته شده است . ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی می گردد. صحن رباط رو باز بوده و علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفه هایی نیز مشرف بر صحن ساخته شده است . در انتهای غرفه ها حجره هایی تعبیه شده و در پشت اتاق ها ی شمالی ، شرقی و غربی سالنهایی طویل جهت مال بند یا طویله در نظر گرفته شده است.14

رباط تاریخی نیشابور

تحقیق/ حرم امام رضا(ع) در دوره تیموریان

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 14

حرم امام رضا(ع) در دوره تیموریان

نگاهى به ارزش هاى تاریخى وهنرى بارگاه على بن موسى الرضا(ع)

۱۲ قرن هنرومعمارى ایران درحرم رضوى

• مجموعه بارگاه امام هشتم شیعیان که پیدایى آن به پیش از شهادت آن حضرت بازمى گردد، اکنون ۱۲۳۳ سال قدمت دارد و این در حالى است که شهادت امام رضا(ع) در ۱۲۲۳ سال پیش واقع شده است

• ضریح مبارک شاهکارى است با طراحى «استاد محمود فرشچیان» و پنجمین ضریحى است که مضجع شریف را در برگرفته است

حمیدرضا حسینى

«در بارگاه امام رضا(ع) هیچ یک از شبستان هاى وسیع و هیچ گوشه اى از صحن هاى مزینى که در اطراف ضریح قرار دارد، خالى از هیجان نیست. با این همه در آنجا هر کسى احساس آرامش و انزوا مى کند و تنها جسم افراد است که در یک جا گرد آمده است. یک زمزمه آسمانى خلأ میان گنبد رنگارنگ و دیوارهاى پوشیده از کاشى هاى سبک صفوى و پوشش مرمرین زمین را که با قالى هاى گرانبها فرش شده است، آکنده مى سازد و انسان احساس مى کند که در این مقدس ترین زیارتگاه ایران معجزاتى در شرف وقوع است و راه هایى در پیش پاى انسان به سوى بهشت قرار گرفته است.»

مجموعه بارگاه امام هشتم شیعیان که پیدایى آن به پیش از شهادت آن حضرت بازمى گردد، اکنون ۱۲۳۳ سال قدمت دارد و این در حالى است که شهادت امام رضا(ع) در ۱۲۲۳ سال پیش واقع شده است. این مجموعه علاوه بر محوطه اصلى حرم و گنبد طلا در بر دارنده فضاهاى وسیع معمارى شامل ۲۴ رواق، ۱۰ صحن، ۴ بست، ۳ مدرسه و ۲ مسجد است که در این میان تنها یکى از مساجد آن یعنى «جامع گوهرشاد» یک صحن، چهار ایوان، هفت شبستان، بیست و دو غرفه و بیست و هشت ورودى دارد و ۳۲ کتیبه تاریخى از سال ۸۲۱ ه- . ق تا دوره معاصر را در خود جاى داده است. غیر از اینها مجموعه آستانه مشتمل بر گورستان هاى وسیعى است که نامدارترین شاهان، امیران، دانشمندان و هنروران در آنها فرو خفته اند. نامدارانى چون شیخ بهایى، شیخ طبرسى، شیخ حر عاملى، شاه تهماسب صفوى، امیر علیشیر نوایى، عباس میرزاى قاجار، میرزا حسین خان سپهسالار و...

موزه هاى آستانه با ۱۱ گنجینه بزرگ، آنچنان که «دکتر على شریعتى» به درستى تصریح مى کند؛ جایى است که «در آن مى توان سهم تشیع را در عالم هنر، بخصوص هنر اسلامى به دقت مطالعه کرد.» و بالاخره کتابخانه آستانه با ۳۰ هزار مترمربع زیربنا، ۳۸ هزار کتاب خطى، ۳ هزار قرآن خطى و ۴۰۰ هزار کتاب چاپى، یکى از بزرگترین آرشیوهاى تاریخى در ایران و بلکه پهنه جهان اسلام به شمار مى آید.

با وجود این، ارزش هاى تاریخى و هنرى نهفته در روضه رضوى در پرتو جنبه هاى قدسى و آداب زیارتى آن تا حد زیادى به فراموشى سپرده شده و موجب شده است پاره اى از برنامه ریزى ها و اقدامات در این مجموعه سترگ، خالى از دغدغه هاى مربوط به صیانت از میراث فرهنگى باشد. گفتار حاضر بر آن است تا با نگاهى گذرا به روند پیدایى و تکوین بارگاه هشتمین امام، برخى از جنبه هاى تاریخى و هنرى آن را مورد توجه قرار دهد. شاید همه ما که چند بارى به زیارت قدسى ترین زیارتگاه ایران شتافته ایم با توجه به این جنبه ها دریابیم روضه رضوى جایى است که به واقع آن را ندیده ایم و باید از نو بدان بنگریم!

حرم مطهر؛ جایى که پیش از امام رضا ساخته شد

ده سال پیش از شهادت على ابن موسى الرضا(ع)، «هارون الرشید» خلیفه عباسى براى سرکوب شورش «رافع بن لیث» در ماوراءالنهر، از بغداد راهى خراسان شد؛ اما در میانه راه بیمار شد و در نزدیکى قریه سناباد توس در باغ «حمید بن قحطبه طایى» به استراحت پرداخت. حمید بن قحطبه (بر وزن مخمسه) سردار بزرگ جنگ هاى بنى عباس علیه بنى امیه بود که بعدها به امارت خراسان رسید و مقر حکومتش باغ و عمارت باشکوهى میان سناباد و نوغان یعنى مشهد امروزى بود. هارون در همین باغ درگذشت و در آنجا به خاک سپرده شد (بهار ۱۹۳ ه- . ق) اندکى بعد بقعه اى بر گور او برافراشتند تا تجلیلى از این بزرگترین خلیفه عباسى باشد.

ده سال بعد، هنگامى که مأمون فرزند هارون، همراه با امام رضا(ع) از مرو به بغداد آمد، در باغ حمید ابن قحطبه و کنار بقعه پدرش فرود آمد. او در همین باغ امام هشتم را مسموم کرد و در بقعه پدرش به خاک سپرد. (صفر ۲۰۳ ه- . ق) از این رو آستانه کنونى امام رضا(ع) مطابق با باغ حمید ابن قحطبه است و محوطه اصلى حرم ایشان، حدود ده سال پیش از شهادتشان شکل گرفته است. اینکه امروزه مزار امام درست در میانه گنبدخانه قرار ندارد، شاید بدین سبب باشد که بناى اولیه متناسب با گور هارون ساخته شده و در بازسازى هاى بعدى شکل کلى آن حفظ شده است.

جالب آنکه هنوز هم دو متر از دیوار چینه اى بقعه نخستین یا همان بقعه هارون باقى است و بقایاى قناتى که در باغ حمید بن قحطبه جارى بوده، در بخش هایى از حرم مانند رواق دارالذکر مشاهده شده است. گویا این قنات از زاویه جنوب غربى به طرف حرم مى آمده.

«ابوالفرج اصفهانى» در «مقاتل» مى گوید: «مأمون هنگام حفر قبر على ابن موسى الرضا حضور داشت و گفت: صاحب این نعش به من مى گفت: هنگامى که خواستید براى من قبرى حفر کنید، آب و ماهى در آنجا ظاهر خواهند شد، بعد از آنکه مشغول حفر شدند، آبى ظاهر شد و ماهى در آن پدید آمد و بعد آب خشک گردید و رضا(ع) را در آنجا به خاک سپردند.» این روایت به نوعى مؤید تاریخى قناتى است که هنوز بخشهایى از آن در اطراف حرم و نیز پشت محراب مسجد گوهرشاد وجود دارد.

خرابى و بازسازى؛ داستان همیشگى حرم

از تاریخ آستانه در فاصله سال ۲۰۳ تا نیمه دوم سده چهارم هجرى اطلاع دقیقى در دست نیست. اما به نظر مى رسد تغییر قابل توجهى در ساختمان بقعه به وجود نیامده. در ابتداى دوره غزنوى «سبکتگین» به گمان آن که مبادا روضه رضوى جایى براى تجمع و همبستگى شیعیان باشد، حرم امام را ویران کرد، اما فرزندش «سلطان محمود غزنوى» گرچه صبغه اى کاملاً ضد شیعى داشت، از روى تدبیر به مرمت آن همت گمارد و آستانه را اندکى گسترش داد. گفته اند نخستین بار در همین زمان گنبد و مناره اى براى حرم

تحقیق درمورد؛ حرم امام رضا(ع) در دوره تیموریان

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 14

حرم امام رضا(ع) در دوره تیموریان

نگاهى به ارزش هاى تاریخى وهنرى بارگاه على بن موسى الرضا(ع)

۱۲ قرن هنرومعمارى ایران درحرم رضوى

• مجموعه بارگاه امام هشتم شیعیان که پیدایى آن به پیش از شهادت آن حضرت بازمى گردد، اکنون ۱۲۳۳ سال قدمت دارد و این در حالى است که شهادت امام رضا(ع) در ۱۲۲۳ سال پیش واقع شده است

• ضریح مبارک شاهکارى است با طراحى «استاد محمود فرشچیان» و پنجمین ضریحى است که مضجع شریف را در برگرفته است

حمیدرضا حسینى

«در بارگاه امام رضا(ع) هیچ یک از شبستان هاى وسیع و هیچ گوشه اى از صحن هاى مزینى که در اطراف ضریح قرار دارد، خالى از هیجان نیست. با این همه در آنجا هر کسى احساس آرامش و انزوا مى کند و تنها جسم افراد است که در یک جا گرد آمده است. یک زمزمه آسمانى خلأ میان گنبد رنگارنگ و دیوارهاى پوشیده از کاشى هاى سبک صفوى و پوشش مرمرین زمین را که با قالى هاى گرانبها فرش شده است، آکنده مى سازد و انسان احساس مى کند که در این مقدس ترین زیارتگاه ایران معجزاتى در شرف وقوع است و راه هایى در پیش پاى انسان به سوى بهشت قرار گرفته است.»

مجموعه بارگاه امام هشتم شیعیان که پیدایى آن به پیش از شهادت آن حضرت بازمى گردد، اکنون ۱۲۳۳ سال قدمت دارد و این در حالى است که شهادت امام رضا(ع) در ۱۲۲۳ سال پیش واقع شده است. این مجموعه علاوه بر محوطه اصلى حرم و گنبد طلا در بر دارنده فضاهاى وسیع معمارى شامل ۲۴ رواق، ۱۰ صحن، ۴ بست، ۳ مدرسه و ۲ مسجد است که در این میان تنها یکى از مساجد آن یعنى «جامع گوهرشاد» یک صحن، چهار ایوان، هفت شبستان، بیست و دو غرفه و بیست و هشت ورودى دارد و ۳۲ کتیبه تاریخى از سال ۸۲۱ ه- . ق تا دوره معاصر را در خود جاى داده است. غیر از اینها مجموعه آستانه مشتمل بر گورستان هاى وسیعى است که نامدارترین شاهان، امیران، دانشمندان و هنروران در آنها فرو خفته اند. نامدارانى چون شیخ بهایى، شیخ طبرسى، شیخ حر عاملى، شاه تهماسب صفوى، امیر علیشیر نوایى، عباس میرزاى قاجار، میرزا حسین خان سپهسالار و...

موزه هاى آستانه با ۱۱ گنجینه بزرگ، آنچنان که «دکتر على شریعتى» به درستى تصریح مى کند؛ جایى است که «در آن مى توان سهم تشیع را در عالم هنر، بخصوص هنر اسلامى به دقت مطالعه کرد.» و بالاخره کتابخانه آستانه با ۳۰ هزار مترمربع زیربنا، ۳۸ هزار کتاب خطى، ۳ هزار قرآن خطى و ۴۰۰ هزار کتاب چاپى، یکى از بزرگترین آرشیوهاى تاریخى در ایران و بلکه پهنه جهان اسلام به شمار مى آید.

با وجود این، ارزش هاى تاریخى و هنرى نهفته در روضه رضوى در پرتو جنبه هاى قدسى و آداب زیارتى آن تا حد زیادى به فراموشى سپرده شده و موجب شده است پاره اى از برنامه ریزى ها و اقدامات در این مجموعه سترگ، خالى از دغدغه هاى مربوط به صیانت از میراث فرهنگى باشد. گفتار حاضر بر آن است تا با نگاهى گذرا به روند پیدایى و تکوین بارگاه هشتمین امام، برخى از جنبه هاى تاریخى و هنرى آن را مورد توجه قرار دهد. شاید همه ما که چند بارى به زیارت قدسى ترین زیارتگاه ایران شتافته ایم با توجه به این جنبه ها دریابیم روضه رضوى جایى است که به واقع آن را ندیده ایم و باید از نو بدان بنگریم!

حرم مطهر؛ جایى که پیش از امام رضا ساخته شد

ده سال پیش از شهادت على ابن موسى الرضا(ع)، «هارون الرشید» خلیفه عباسى براى سرکوب شورش «رافع بن لیث» در ماوراءالنهر، از بغداد راهى خراسان شد؛ اما در میانه راه بیمار شد و در نزدیکى قریه سناباد توس در باغ «حمید بن قحطبه طایى» به استراحت پرداخت. حمید بن قحطبه (بر وزن مخمسه) سردار بزرگ جنگ هاى بنى عباس علیه بنى امیه بود که بعدها به امارت خراسان رسید و مقر حکومتش باغ و عمارت باشکوهى میان سناباد و نوغان یعنى مشهد امروزى بود. هارون در همین باغ درگذشت و در آنجا به خاک سپرده شد (بهار ۱۹۳ ه- . ق) اندکى بعد بقعه اى بر گور او برافراشتند تا تجلیلى از این بزرگترین خلیفه عباسى باشد.

ده سال بعد، هنگامى که مأمون فرزند هارون، همراه با امام رضا(ع) از مرو به بغداد آمد، در باغ حمید ابن قحطبه و کنار بقعه پدرش فرود آمد. او در همین باغ امام هشتم را مسموم کرد و در بقعه پدرش به خاک سپرد. (صفر ۲۰۳ ه- . ق) از این رو آستانه کنونى امام رضا(ع) مطابق با باغ حمید ابن قحطبه است و محوطه اصلى حرم ایشان، حدود ده سال پیش از شهادتشان شکل گرفته است. اینکه امروزه مزار امام درست در میانه گنبدخانه قرار ندارد، شاید بدین سبب باشد که بناى اولیه متناسب با گور هارون ساخته شده و در بازسازى هاى بعدى شکل کلى آن حفظ شده است.

جالب آنکه هنوز هم دو متر از دیوار چینه اى بقعه نخستین یا همان بقعه هارون باقى است و بقایاى قناتى که در باغ حمید بن قحطبه جارى بوده، در بخش هایى از حرم مانند رواق دارالذکر مشاهده شده است. گویا این قنات از زاویه جنوب غربى به طرف حرم مى آمده.

«ابوالفرج اصفهانى» در «مقاتل» مى گوید: «مأمون هنگام حفر قبر على ابن موسى الرضا حضور داشت و گفت: صاحب این نعش به من مى گفت: هنگامى که خواستید براى من قبرى حفر کنید، آب و ماهى در آنجا ظاهر خواهند شد، بعد از آنکه مشغول حفر شدند، آبى ظاهر شد و ماهى در آن پدید آمد و بعد آب خشک گردید و رضا(ع) را در آنجا به خاک سپردند.» این روایت به نوعى مؤید تاریخى قناتى است که هنوز بخشهایى از آن در اطراف حرم و نیز پشت محراب مسجد گوهرشاد وجود دارد.

خرابى و بازسازى؛ داستان همیشگى حرم

از تاریخ آستانه در فاصله سال ۲۰۳ تا نیمه دوم سده چهارم هجرى اطلاع دقیقى در دست نیست. اما به نظر مى رسد تغییر قابل توجهى در ساختمان بقعه به وجود نیامده. در ابتداى دوره غزنوى «سبکتگین» به گمان آن که مبادا روضه رضوى جایى براى تجمع و همبستگى شیعیان باشد، حرم امام را ویران کرد، اما فرزندش «سلطان محمود غزنوى» گرچه صبغه اى کاملاً ضد شیعى داشت، از روى تدبیر به مرمت آن همت گمارد و آستانه را اندکى گسترش داد. گفته اند نخستین بار در همین زمان گنبد و مناره اى براى حرم

تحقیق درباره: حرم امام رضا(ع) در دوره تیموریان

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 14

حرم امام رضا(ع) در دوره تیموریان

نگاهى به ارزش هاى تاریخى وهنرى بارگاه على بن موسى الرضا(ع)

۱۲ قرن هنرومعمارى ایران درحرم رضوى

• مجموعه بارگاه امام هشتم شیعیان که پیدایى آن به پیش از شهادت آن حضرت بازمى گردد، اکنون ۱۲۳۳ سال قدمت دارد و این در حالى است که شهادت امام رضا(ع) در ۱۲۲۳ سال پیش واقع شده است

• ضریح مبارک شاهکارى است با طراحى «استاد محمود فرشچیان» و پنجمین ضریحى است که مضجع شریف را در برگرفته است

حمیدرضا حسینى

«در بارگاه امام رضا(ع) هیچ یک از شبستان هاى وسیع و هیچ گوشه اى از صحن هاى مزینى که در اطراف ضریح قرار دارد، خالى از هیجان نیست. با این همه در آنجا هر کسى احساس آرامش و انزوا مى کند و تنها جسم افراد است که در یک جا گرد آمده است. یک زمزمه آسمانى خلأ میان گنبد رنگارنگ و دیوارهاى پوشیده از کاشى هاى سبک صفوى و پوشش مرمرین زمین را که با قالى هاى گرانبها فرش شده است، آکنده مى سازد و انسان احساس مى کند که در این مقدس ترین زیارتگاه ایران معجزاتى در شرف وقوع است و راه هایى در پیش پاى انسان به سوى بهشت قرار گرفته است.»

مجموعه بارگاه امام هشتم شیعیان که پیدایى آن به پیش از شهادت آن حضرت بازمى گردد، اکنون ۱۲۳۳ سال قدمت دارد و این در حالى است که شهادت امام رضا(ع) در ۱۲۲۳ سال پیش واقع شده است. این مجموعه علاوه بر محوطه اصلى حرم و گنبد طلا در بر دارنده فضاهاى وسیع معمارى شامل ۲۴ رواق، ۱۰ صحن، ۴ بست، ۳ مدرسه و ۲ مسجد است که در این میان تنها یکى از مساجد آن یعنى «جامع گوهرشاد» یک صحن، چهار ایوان، هفت شبستان، بیست و دو غرفه و بیست و هشت ورودى دارد و ۳۲ کتیبه تاریخى از سال ۸۲۱ ه- . ق تا دوره معاصر را در خود جاى داده است. غیر از اینها مجموعه آستانه مشتمل بر گورستان هاى وسیعى است که نامدارترین شاهان، امیران، دانشمندان و هنروران در آنها فرو خفته اند. نامدارانى چون شیخ بهایى، شیخ طبرسى، شیخ حر عاملى، شاه تهماسب صفوى، امیر علیشیر نوایى، عباس میرزاى قاجار، میرزا حسین خان سپهسالار و...

موزه هاى آستانه با ۱۱ گنجینه بزرگ، آنچنان که «دکتر على شریعتى» به درستى تصریح مى کند؛ جایى است که «در آن مى توان سهم تشیع را در عالم هنر، بخصوص هنر اسلامى به دقت مطالعه کرد.» و بالاخره کتابخانه آستانه با ۳۰ هزار مترمربع زیربنا، ۳۸ هزار کتاب خطى، ۳ هزار قرآن خطى و ۴۰۰ هزار کتاب چاپى، یکى از بزرگترین آرشیوهاى تاریخى در ایران و بلکه پهنه جهان اسلام به شمار مى آید.

با وجود این، ارزش هاى تاریخى و هنرى نهفته در روضه رضوى در پرتو جنبه هاى قدسى و آداب زیارتى آن تا حد زیادى به فراموشى سپرده شده و موجب شده است پاره اى از برنامه ریزى ها و اقدامات در این مجموعه سترگ، خالى از دغدغه هاى مربوط به صیانت از میراث فرهنگى باشد. گفتار حاضر بر آن است تا با نگاهى گذرا به روند پیدایى و تکوین بارگاه هشتمین امام، برخى از جنبه هاى تاریخى و هنرى آن را مورد توجه قرار دهد. شاید همه ما که چند بارى به زیارت قدسى ترین زیارتگاه ایران شتافته ایم با توجه به این جنبه ها دریابیم روضه رضوى جایى است که به واقع آن را ندیده ایم و باید از نو بدان بنگریم!

حرم مطهر؛ جایى که پیش از امام رضا ساخته شد

ده سال پیش از شهادت على ابن موسى الرضا(ع)، «هارون الرشید» خلیفه عباسى براى سرکوب شورش «رافع بن لیث» در ماوراءالنهر، از بغداد راهى خراسان شد؛ اما در میانه راه بیمار شد و در نزدیکى قریه سناباد توس در باغ «حمید بن قحطبه طایى» به استراحت پرداخت. حمید بن قحطبه (بر وزن مخمسه) سردار بزرگ جنگ هاى بنى عباس علیه بنى امیه بود که بعدها به امارت خراسان رسید و مقر حکومتش باغ و عمارت باشکوهى میان سناباد و نوغان یعنى مشهد امروزى بود. هارون در همین باغ درگذشت و در آنجا به خاک سپرده شد (بهار ۱۹۳ ه- . ق) اندکى بعد بقعه اى بر گور او برافراشتند تا تجلیلى از این بزرگترین خلیفه عباسى باشد.

ده سال بعد، هنگامى که مأمون فرزند هارون، همراه با امام رضا(ع) از مرو به بغداد آمد، در باغ حمید ابن قحطبه و کنار بقعه پدرش فرود آمد. او در همین باغ امام هشتم را مسموم کرد و در بقعه پدرش به خاک سپرد. (صفر ۲۰۳ ه- . ق) از این رو آستانه کنونى امام رضا(ع) مطابق با باغ حمید ابن قحطبه است و محوطه اصلى حرم ایشان، حدود ده سال پیش از شهادتشان شکل گرفته است. اینکه امروزه مزار امام درست در میانه گنبدخانه قرار ندارد، شاید بدین سبب باشد که بناى اولیه متناسب با گور هارون ساخته شده و در بازسازى هاى بعدى شکل کلى آن حفظ شده است.

جالب آنکه هنوز هم دو متر از دیوار چینه اى بقعه نخستین یا همان بقعه هارون باقى است و بقایاى قناتى که در باغ حمید بن قحطبه جارى بوده، در بخش هایى از حرم مانند رواق دارالذکر مشاهده شده است. گویا این قنات از زاویه جنوب غربى به طرف حرم مى آمده.

«ابوالفرج اصفهانى» در «مقاتل» مى گوید: «مأمون هنگام حفر قبر على ابن موسى الرضا حضور داشت و گفت: صاحب این نعش به من مى گفت: هنگامى که خواستید براى من قبرى حفر کنید، آب و ماهى در آنجا ظاهر خواهند شد، بعد از آنکه مشغول حفر شدند، آبى ظاهر شد و ماهى در آن پدید آمد و بعد آب خشک گردید و رضا(ع) را در آنجا به خاک سپردند.» این روایت به نوعى مؤید تاریخى قناتى است که هنوز بخشهایى از آن در اطراف حرم و نیز پشت محراب مسجد گوهرشاد وجود دارد.

خرابى و بازسازى؛ داستان همیشگى حرم

از تاریخ آستانه در فاصله سال ۲۰۳ تا نیمه دوم سده چهارم هجرى اطلاع دقیقى در دست نیست. اما به نظر مى رسد تغییر قابل توجهى در ساختمان بقعه به وجود نیامده. در ابتداى دوره غزنوى «سبکتگین» به گمان آن که مبادا روضه رضوى جایى براى تجمع و همبستگى شیعیان باشد، حرم امام را ویران کرد، اما فرزندش «سلطان محمود غزنوى» گرچه صبغه اى کاملاً ضد شیعى داشت، از روى تدبیر به مرمت آن همت گمارد و آستانه را اندکى گسترش داد. گفته اند نخستین بار در همین زمان گنبد و مناره اى براى حرم